Nâng cao hiệu quả sử dụng mạng xã hội trong giáo dục tư tưởng chính trị cho sinh viên hiện nay

THỰC TRẠNG SỬ DỤNG MẠNG XÃ HỘI CỦA SINH VIÊN HIỆN NAY

Hiện nay cả nước ta có 419 cơ sở giáo dục đại học, cao đẳng, gồm 215 trường cao đẳng và 204 trường đại học. Riêng địa bàn thành phố Hà Nội đã có nhiều trường đại học đầu ngành cả nước như Đại học Quốc Hà Nội, Trường Đại học Bách Khoa Hà Nội, Trường Đại học Kinh tế Quốc dân, Trường Đại Học Ngoại Thương, Trường Đại Học Sư Phạm Hà Nội, Học Viện Ngoại Giao, Học Viện Tài Chính… Theo số liệu thống kê của Bộ Giáo dục và Đào tạo, các năm 2017-2021 số lượng sinh viên các trường đại học cả nước từ đều đạt trên 1.5 triệu sinh viên.

Hệ thống các mạng xã hội được sinh viên sử dụng rất đa dạng, phong phú. Theo số liệu thống kê của Viện Chiến lược thông tin và truyền thông, Bộ Thông tin và Truyền thông, các mạng xã hội (MXH) lớn được sinh viên Việt Nam ưa chuộng là các nền tảng như Youtube, Facebook, Zalo, Instagram, TikTok... Điều này xuất phát từ đặc điểm tâm sinh lý của lứa tuổi thanh, thiếu niên: nhanh nhạy tiếp thu cái mới, thích giao lưu và thể hiện bản thân. Mặt khác, việc đăng ký và tham gia MXH khá dễ dàng đối với sinh viên bởi sự tiện dụng và đơn giản, chỉ cần sở hữu một tài khoản mail đang sử dụng và với một vài thao tác sẽ nhanh chóng tạo lập được một tài khoản Facebook, Twitter, TikTok...

Trong các mạng xã hội được sinh viên sử dụng hiện nay thì Youtube được đa số sinh viên ưa dùng với tỷ lệ lên đến 92%. Điều đó cho thấy mức độ phổ biến của MXH này. Hiện nay, trên thế giới, Youtube đang được xếp thứ nhất trong số 10 MXH lớn bởi nền tảng giải trí, học tập, hay như các hoạt động kiếm tiền từ Youtube Partner, YouTube Shorts…

Mạng xã hội phổ biến thứ hai là Facebook với tỷ lệ sinh viên sử dụng là 91,7%. Facebook có tính tương tác cao, kho lưu trữ ứng dụng lớn, đa ngôn ngữ và phát triển sớm trên mạng di động nên mức độ sử dụng của Facebook đối với sinh viên là rất cao. Facebook cũng là nền tảng để các nhà trường, đoàn thanh niên, hội sinh viên thành lập Fanpage bởi tính đơn giản, tiện lợi hơn so với các nền tảng Blog, website. Các hội, nhóm, lớp cũng phát huy được hoạt động hiệu quả trên Facebook. Đặc biệt trong bối cảnh dịch bệnh Covid 19 diễn biến phức tạp vừa qua thì Facebook là một kênh truyền thông vô cùng hiệu quả trong số các MXH. Một bộ phận không nhỏ sinh viên cũng sử dụng Facebook trong các hoạt động mua bán hàng trực tuyến.

Mạng xã hội Zalo cũng được sinh viên sử dụng rất phổ biến với tỷ lệ đến 76,5%. Zalo là một mạng xã hội có tốc độ phát triển bùng nổ tại Việt Nam trong thời gian gần đây. Bên cạnh tính năng kết nối, trao đổi thông tin, Zalo cung cấp nhiều dịch vụ như tổ chức hội họp, chia sẻ file, đa số các bạn sinh viên đều sử dụng nhóm Zalo để liên lạc, trao đổi thông tin. Trong bối cảnh Covid 19, Zalo còn được Bộ Y tế cũng như UBND các tỉnh, thành phố các cấp cho phép cập nhật tính năng khai báo y tế hết sức tiện lợi, do đó hầu hết người dân Việt Nam nói chung khi sử dụng điện thoại thông minh đều cài đặt Zalo nhằm mục đích “Check in và Check out y tế”. Cũng theo số liệu thống kê của ADSOTA, Zalo đã chính thức vượt qua Facebook Messenger, trở thành ứng dụng nhắn tin phổ biến nhất Việt Nam từ tháng 6/2021 và duy trì đến thời điểm hiện tại. Ngoài ra còn có một số MXH khác sinh viên cũng rất ưa chuộng sử dụng trong thời gian gần đây như Instagram, TikTok. Các mạng xã hội Instagram, TikTok mặc dù ra đời sau nhưng nhanh chóng thu hút giới trẻ, đặc biệt là sinh viên bới tính trẻ trung, vui nhộn của các ứng dụng mạng xã hội đó.

Thời lượng sử dụng MXH của sinh viên rất lớn. Theo thống kê sơ bộ hiện nay thời lượng sinh viên sử dụng MXH trung bình là 5 giờ/ngày. Sinh viên sử dụng mọi lúc, mọi nơi, mọi thời điểm, thậm chí nhiều sinh viên “nghiện” MXH. Trong đó, đa số sinh viên sử dụng MXH trong khoảng thời gian 1 giờ mỗi ngày (chiếm tỉ lệ 29.8%); tỷ lệ sử dụng MXH từ 2 đến 3 giờ mỗi ngày là 16.7%; đặc biệt có tới 4.8% sinh viên sử dụng MXH trên 5 giờ mỗi ngày, thậm chí có 2.4% sinh viên ngoài các việc thiết yếu dành phần lớn thời gian cho mạng xã hội. So với kết quả nghiên cứu của Tiffany A và cộng sự năm 2009, sinh viên các trường đại học Hoa Kỳ sử dụng Facebook trung bình từ 10 đến 30 phút mỗi ngày, thấp hơn nhiều so với kết quả nghiên cứu thực trạng ở sinh viên ở Việt Nam. Đây có thể coi là một điểm đáng lo ngại khi một bộ phận không nhỏ sinh viên đang “nghiện” MXH. Điều này ảnh hưởng rất lớn đến sức khỏe, học tập cũng như công việc và các hoạt động khác của sinh viên. Mạng xã hội đã trở thành một trong những thứ không thể thiếu đối với sinh viên ngày nay.

Các phương tiện sinh viên sử dụng để khai thác mạng xã hội rất đa dạng và phong phú như: điện thoại di động, Laptop, máy tính để bàn, máy tính bảng, đồng hồ thông minh và các thiết bị khác, trong đó được sử dụng nhiều nhất là điện thoại di động. Với điều kiện kinh tế phát triển, giá của những sản phẩm công nghệ khá phù hợp với mọi đối tượng, bên cạnh đó là các chế độ ưu đãi với sinh viên cũng như sự quan tâm của các bậc phụ huynh với con cái ngày càng tốt hơn khiến cho một sinh viên không khó có được một chiếc điện thoại thông minh hay các thiết bị khác để truy cập và sử dụng mạng xã hội.

Việc truy cập MXH của sinh viên được thực hiện ở mọi lúc, mọi nơi. Trên 90% sinh viên thường sử dụng mạng xã hội tại nhà. Khoảng trên 60% sinh viên truy cập mạng xã hội tại các quán ăn, quán cafe hay những địa điểm công cộng có Wifi miễn phí. Trên 30% sinh viên truy cập MXH tại trường học và trên 4% sinh viên truy cập tại các địa điểm khác.

Sinh viên thường có thói quen sử dụng mạng xã hội trước khi đi ngủ hay khi mới thức dậy. Ngoài ra có thể trong lúc ăn, lúc rảnh, hay thậm chí ngay trong giờ học và những khoảng thời gian khác.

Về mặt nội dung thông tin, ngoài việc cập nhật tin tức xã hội, các lĩnh vực sinh viên thường quan tâm là Showbit, thời trang, việc làm thêm hay thông tin từ lớp học….

MỘT SỐ VẤN ĐỀ ĐẶT RA

Một là, tư tưởng chính trị của một bộ phận không nhỏ sinh viên còn ỏ trình độ thấp, có biểu hiện “phi chính trị” trong sử dụng MXH.

Một bộ phận không nhỏ sinh viên có thế giới quan lệch lạc, duy tâm, rơi vào chủ nghĩa cá nhân, bị rủ rê, lôi kéo vào các hội, nhóm tệ nạn, thậm chí tham gia vào một số hoạt động của các thế lực chống đối chế độ, bị tiêm nhiễm bởi những nội dung “bẩn” từ mạng xã hội. Một số sinh viên “lén lút” cập nhật những thông tin trái chiều dẫn đến việc tự định hướng trong nhận thức và hành vi của họ còn có những hạn chế, bất cập. Một số sinh viên còn có biểu hiện hành vi lệch chuẩn, đưa lên mạng xã hội hình ảnh và nội dung phản cảm, không phù hợp với lứa tuổi thanh niên, với thuần phong, mỹ tục của dân tộc, thậm chí là các thông tin bịa đặt, xuyên tạc nhằm tạo sự chú ý của cộng đồng mạng mà không nhận thức được những hệ quả xấu có thể xảy ra đối với bản thân và xã hội. Không những thế, một số sinh viên có biểu hiện lệ thuộc vào mạng xã hội, bị mạng xã hội chi phối cảm xúc, tâm trạng, hành vi, khả năng chú ý và cả thời gian, thậm chí chất lượng cuộc sống và kết quả học tập của sinh viên, sa sút học tập, thiếu ý chí phấn đấu, lười rèn luyện và vận động, sa vào lối sống ảo, tiêu tốn sức lực, tiền bạc vào những việc “vô bổ” trên mạng xã hội từ đó dẫn tối lệch lạc trong lối sống. Nguyên nhân chủ quan của hạn chế, bất cập này vừa do tâm lý “tò mò” vừa do ý chí, bản lĩnh chính trị của sinh viên chưa tương xứng, chưa đủ hiểu biết chính trị để đề kháng trước các thông tin xấu, độc.

Hai là, sự tác động mạnh của mạng xã hội đến tư tưởng chính trị của sinh viên chưa được các cấp có trách nhiệm nhận thức và có giải pháp thích hợp.

Công tác giáo dục chính trị cho sinh viên các trường Đại học hiện nay chủ yễu vẫn được triển khai trong một số học phần lý luận chính trị, triết học Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, lịch sử Đảng Cộng sản Việt Nam. Trước sự phát triển bùng nổ của MXH, cùng với sự vận động, biến đổi của mục tiêu đào tạo theo tiến trình thời gian, các môn học tập, rèn luyện và tư tưởng chính trị cho sinh viên cần phải có những điều chỉnh phù hợp, theo đó bất cứ các lực lượng, phương tiện, các đơn vị nào tham gia vào quá trình đào tạo cũng đồng thời tham gia quá trình giáo dục tư tưởng chính trị cho sinh viên. Nhưng thực tế cho thấy từ Bộ Giáo dục Đào tạo đến Bộ Thông tin Truyền thông, đảng uỷ, ban giám hiệu nhiều trường đại học, cao đẳng chưa thực sự có giải pháp thích hợp. Hiện chưa có được nhiều MXH của Việt Nam có đủ sức hấp dẫn đông đảo sinh viên. Nhiều trường đại học lập ra trang Fanpage nhưng chưa đề cập được nhiều các nội dung giáo dục chính trị cho sinh viên. Sự đấu tranh bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng trên các trang này còn nhiều hạn chế, chưa đa dạng, linh hoạt, hấp dẫn. Nhiều trường chưa xây dựng được những nòng cốt, thủ lĩnh nhiệt huyết, sáng tạo, có sức thu hút sinh viên tham gia các hoạt động phong phú có tính giáo dục chính trị trên môi trường mạng xã hội.

Ba là, thể chế quản lý MXH còn sơ hở, chế tài chưa đủ nghiêm khắc với những vi phạm.

Nhà nước đã ban hành nhiều văn bản pháp lý để quản lý và sử dụng MXH như: Luật Công nghệ thông tin, Luật An ninh mạng, Luật Báo chí… cũng như các Nghị định số 174/2013/NĐ-CP của Chính phủ về Quy định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực bưu chính viễn thông, công nghệ thông tin; Nghị định số 72/2013/NĐ-CP ngày 15/7/2013 về quản lý, cung cấp, sử dụng dịch vụ Internet; Thông tư số 38/2016/TT-BTTTT của Bộ Thông tin và Truyền thông quy định chi tiết về việc cung cấp thông tin công cộng qua biên giới… Tuy nhiên trong thực tế vẫn tồn tại nhiều bất cập, một phần liên quan đến các văn bản pháp luật chưa thực sự hoàn thiện, các quy định còn một số chồng chéo, gây khó khăn cho công tác quản lí, nhiều chế tài chưa đủ nghiêm khắc, răn đe nên một số tổ chức, cá nhân vẫn lợi dụng những khe hở của pháp luật hoặc cơ chế chính sách để sử dụng MXH với những mục đích xuyên tạc, chống phá Đảng, Nhà nước.

TĂNG CƯỜNG HIỆU QUẢ SỬ DỤNG MẠNG XÃ HỘI ĐỂ GIÁO DỤC TƯ TƯỞNG CHÍNH CHO SINH VIÊN

Giáo dục tư tưởng chính trị là truyền bá kiến thức, hệ tư tưởng chính trị, văn hoá chính trị của nhà nước, đảng cầm quyền cho các tầng lớp, giai cấp trong toàn xã hội. Trong đó thanh niên nói chung, sinh viên nói riêng là một đối tượng cực kỳ quan trọng, vì đó là tương lai của đất nước, dân tộc. Giáo dục tư tưởng chính trị cho sinh viên là một bộ phận quan trọng của chương trình đào tạo bậc đại học, được tiến hành đồng thời với giáo dục kiến thức, kỹ năng, đạo đức chuyên môn; giáo dục thể chất, văn hoá, đạo đức công dân nói chung. 

Công tác giáo dục tư tưởng chính trị cho sinh viên bao gồm các nội dung: (i) Giáo dục cho sinh viên về chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh.Đây là nhiệm vụ trọng tâm vì nó góp phần làm hình thành thế giới quan, phương pháp luận khoa học và nhân sinh quan cách mạng cho sinh viên. (ii)Tuyên truyền các chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách pháp luật của Nhà nước; các sự kiện chính trị quan trọng của đất nước, các ngày lễ lớn của dân tộc.Nội dung này giúp sinh viên nắm bắt được mục tiêu, lý tưởng của Đảng, làm hình thành ý thức trách nhiệm trong sinh viên trước bản thân, nhà trường và xã hội. (iii) Giáo dục truyền thống yêu nước, tự hào dân tộc, nâng cao ý thức chính trị, tinh thần cách mạng cho sinh viên. Giáo dục truyển thống tốt đẹp của dân tộc, của cách mạng, góp phần bồi dưỡng những tình cảm đúng đắn của sinh viên đối với quê hương đất nước. (iv) Giáo dục tinh thần đoàn kết, làm cho sinh viên nhận rõ được vai trò của khối đại đoàn kết toàn dân tộc và đoàn kết quốc tế. Nội dung này sẽ giúp cho sinh viên hình thành lối sống lành mạnh, đấu tranh chống các tư tưởng phản động xuyên tạc quan điểm, đường lối của Đảng, chống các biểu hiện tiêu cực trong lối sống, lẽ sống của sinh viên. (v) Giáo dục cho sinh viên tinh thần yêu lao động, phát huy truyền thống hiếu học, chuyên cần và sáng tạo.

Trong điều kiện hiện nay, việc sử dụng mạng xã hội làm công cụ giáo dục tư tưởng cho sinh viên là tất yếu và rất cấp bách. Qua đó có thể tuyên truyền quan điểm, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước hay những giá trị tư tưởng chính trị hữu ích đến với sinh viên nhanh chóng và dễ dàng. Để làm được điều này, cần:

Thứ nhất, nâng cao nhận thức, trách nhiệm, tính sáng tạo của các chủ thể trong giáo dục tư tưởng chính trị cho sinh viên.

Các chủ thể này bao gồm từ các cơ quan có trách nhiệm của Đảng, Nhà nước, tổ chức Đoàn thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh, Hội sinh viên Việt Nam…Nhưng trước hết là Đảng ủy, ban giám hiệu các trường đại học, cao đẳng, là những người chịu trách nhiệm xác định nội dung, chương trình, nhiệm vụ, đồng thời trực tiếp kiểm tra, giám sát, đôn đốc các đơn vị, tổ chức chính trị - xã hội, đội ngũ thầy, cô giáo trong nhà trường thực hiện giáo dục tư tưởng chính trị cho SV. Cần phải phối hợp chặt chẽ hơn nữa đội ngũ các thầy cô giáo các bộ môn Mác-Lê nin, khoa học chính trị, lịch sử Đảng Cộng sản Việt Nam với Đoàn thanh niên cộng sản, Hội sinh viên nhà trường để thiết kế, xây dựng và thực hiện các hình thức giáo dục phong phú, sinh động với nội dung thiết thực, dễ tiếp thu, dễ tham gia đối với sinh viên trên môi trường mạng xã hội.

Thứ hai, đổi mới nội dung, hình thức, phương pháp giáo dục tư tưởng chính trị cho sinh viên.

Đổi mới nội dung, hình thức, phương pháp giáo dục tư tưởng chính trị cho sinh viên trước tác động của MXH hiện nay là yêu cầu khách quan, là khâu đột phá, trực tiếp quyết định hiệu quả xây dựng lối sống tích cực cho sinh viên. Đổi mới không có nghĩa là phủ nhận, loại bỏ hoàn toàn những nội dung, hình thức, phương pháp trước đây đã tiến hành mà là kế thừa, phát huy những nội dung có giá trị, phương pháp, cách làm tốt; đồng thời, bổ sung, phát triển nội dung, hình thức, phương pháp chuyển tải mới cho phù hợp vói sự vận động, biến đổi của tình hình thực tiễn, của khoa học-công nghệ, đặc biệt là sự phát triển của MXH và xu hướng sử dụng MHX của sinh viên.

Đổi mới về nội dung trên các phương diện sau: đổi mới nội dung giáo dục quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, chủ trương, đường lối của Đảng; đổi mối nội dung giáo dục nâng cao phẩm chất chính trị, tư tưởng chính trị; bồi dưỡng các giá trị đạo đức truyền thống tốt đẹp của dân tộc; đổi mối nội dung tuyên truyền, giáo dục tinh thần cảnh giác cách mạng, bản chất, âm mưu, thủ đoạn chống phá của các thế lực thù địch trên không gian mạng.

Đổi mới hình thức, phương pháp giáo dục phải gắn với xu hướng sử dụng MXH của sinh viên và đặc biệt là sử dụng MHX để giáo dục sinh viên.

Thứ ba, xây dựng và phát huy môi trường giáo dục, văn hóa lành mạnh cho sinh viên.

Suy nghĩ và lối sống, bao hàm cả tư tưởng chính trị của sinh viên, chịu ảnh hưởng rất lớn bởi thiết chế xã hội mà trực tiếp là môi trường văn hóa ở mỗi nhà trường. Văn hoá nhà trường được biểu hiện trong các quy định, trong lời ăn tiếng nói và trong ứng xử thực tế trong nội bộ đội ngũ cán bộ, thầy cô giáo và giữa cán bộ, thầy cô giáo với sinh viên; giữa sinh viên với sinh viên. Môi trường văn hoá nhà trường biểu hiện trong sinh hoạt của các phòng, ban và cả trên giảng đường, trong các sinh hoạt tập thể ngoài giảng đường, trên không gian mạng, trên các Fanpage của nhà trường. Trong môi trường văn hoá đó, nếu niềm tin vào CNXH, vào chủ nghĩa Mác-Lê nin, tư tưởng Hồ Chí Minh của cán bộ, thầy cô giáo được thể hiện, có chỗ đứng vững chắc thì sinh viên cũng sẽ có niềm tin như vậy. Do vậy, có thể khẳng định văn hóa nhà trường lành mạnh là môi trường, nền tảng vững chắc để hình thành nhu cầu, động cơ học tập, rèn luyện, trau dồi lối sống tích cực, lành mạnh, phát triển nhân cách, trong đó có tư tưởng chính trị, bản lĩnh chính trị của sinh viên.

Thứ tư, phát huy vai trò năng động chủ quan của sinh viên.

Vai trò năng động chủ quan của sinh viên trong tự giáo dục tư tưởng chính trị trước tác động của mạng xã hội hiện nay là rất quan trọng. Song đó là một quá trình tự giác, phụ thuộc trước hết vào ý chí quyết tâm, nghị lực, trình độ kiến thức chuyên môn, hiểu biết về thực tiễn đời sống và trách nhiệm xã hội của sinh viên. Song mặt khác còn phụ thuộc vào sự đòi hỏi, đồng thời là sự động viên, khuyến khích kịp thời của xã hội, của nhà trường bằng nhiều hình thức khác nhau ( chẳng hạn tuyên dương, giấy khen, bằng khen, giải thưởng, huy hiệu….). Ban chỉ đạo 35 Trung ương và các ban chỉ đạo 35 ỏ các trường đại học cần chú ý tới điều này trong quá trình tổ chức các cuộc thi viết bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, phản bác các luận điểm sai trái, thù địch.

Thứ năm, phát huy tác dụng tích cực và hạn chế tiêu cực của mạng xã hội đến tư tưởng chính trị của sinh viên.

Hiện nay, tất cả các trường đại học đã được trạng bị hệ thống hạ tầng công nghệ thông tin, phục vụ công tác quản lí đào tạo, giảng dạy hay công tác chuyên môn. Tuy nhiên, nhiều trường chưa trú trọng đến việc sử dụng và khai thác có hiệu quả hệ thống cơ sở hạ tầng mạng, chất lượng mạng. Hệ thống phần mềm, Website tại nhiều trường đại học mới dừng lại ở chức năng cập nhật thời khóa biểu, lịch công tác và một số tin tức hoạt động của Nhà trường. Công tác truyền thông nội bộ chưa cao, tính lan tỏa thấp; lực lượng cán bộ phụ trách còn mỏng chưa đáp ứng được yêu cầu, đòi hỏi của truyền thông hiện nay. Công tác phối kết hợp giữa các đơn vị, phòng, ban, khoa, trung tâm chưa chặt chẽ, chưa thực sự chuyên nghiệp. Tất cả những hạn chế này cần phải được khắc phục để tạo nền tảng công nghệ tốt cho giáo dục nói chung, giáo dục tư tưởng chính trị nói riêng cho sinh viên.

Mặt khác, trên phạm vi quốc gia, việc hoàn thiện các cơ chế chính sách đối với mạng xã hội, trong đó có vấn đề an ninh mạng… cần được quan tâm liên tục. Phải làm sao để kẻ xấu không có cơ hội thực hiện các hành vi vi phạm pháp luật trên các mạng xã hội, ngược lại giúp cho sinh viên sử dụng mạng xã hội theo hướng tích cực, hướng đến các giá trị của “chân - thiện - mỹ”, hình thành được quan niệm và hành động đẹp, biết phân biệt cái tốt và cái xấu, cái đúng và sai, có phản ứng nhanh nhạy, thái độ đấu tranh rõ ràng với cái sai, cái xấu trên mạng xã hội. Vì vậy các cơ quan có trách nhiệm cần có những chế tài xử lý “mạnh tay” các vi phạm pháp luật trên các mạng xã hội./.

Nguồn sưu tầm